Εφημερίδα Ημερησία, στήλη “Τροφο-(α)ρυθμοί”, 29.4.2011

Tου Γιάννη Zαμπετάκη, Eπίκουρου καθηγητή Xημείας Tροφίμων και Lead Auditor, EKΠA
izabet@chem.uoa.gr www.zabetakis.net

Το θέμα των τοξικών συστατικών στις τροφές παίρνει πλέον μεγάλες διαστάσεις, μιας και ολοένα και περισσότερες αξιόπιστες μελέτες δημοσιεύονται σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά. Τελικά, δεν είναι μόνο τα ελληνικά τρόφιμα που παράγονται σε περιοχές με ρυπασμένο υδροφόρο ορίζοντα που αποτελούν εν δυνάμει διατροφικό κίνδυνο, αλλά σύμφωνα με μελέτη από το Ινστιτούτο Καρολίνσκα της Στοκχόλμης (ένα από τα πιο έγκυρα Ινστιτούτα στον κόσμο όπου μελετάται η σχέση περιβάλλοντος και υγείας) βρέθηκαν υψηλές συγκεντρώσεις απαραίτητων αλλά και τοξικών ιχνοστοιχείων σε παιδικές τροφές.

Η μελέτη
Η μελέτη των Ljung, Palm, Grander και Vahter με τίτλο «High concentrations of essential and toxic elements in infant formula and infant foods – A matter of concern» δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Food Chemistry (τόμος 127, σελ. 943-951) και συγκρίνει τα επίπεδα των απαραίτητων (δηλ. ασβέστιο, σίδηρος, ψευδάργυρος, μαγγάνιο, χαλκός, σελήνιο και μολυβδένιο) αλλά και των τοξικών (δηλ. αρσενικό, κάδμιο, αντιμόνιο, μόλυβδος και ουράνιο) ιχνοστοιχείων σε παιδικές τροφές και γάλα για νεογνά. Μελετήθηκαν εννέα δείγματα γάλακτος για νεογνά (που προορίζονται για κατανάλωση από νεογνά) και εννέα παιδικές τροφές (που προορίζονται για κατανάλωση από μωρά 4 μηνών). Όλα τα προϊόντα που αναλύθηκαν είναι διαθέσιμα στην πανευρωπαϊκή αγορά και παρασκευάζονται από τις εταιρείες Mead Johnson, Semper, Nestle, Holle, Vitagermine, Hipp και Οrganomix.

Τα ευρήματα
Τα πιο σημαντικά αποτελέσματα της εν λόγω μελέτης αφορούν τη σύγκριση μητρικού γάλακτος με τα γάλατα σε σκόνη που κυκλοφορούν στο εμπόριο για νεογνά. Όλα τα απαραίτητα και τα τοξικά ιχνοστοιχεία (εκτός του χαλκού και του σελήνιου) βρέθηκαν σε σημαντικά αυξημένα επίπεδα στα γάλατα σε σκόνη σε σχέση με το μητρικό γάλα. Με εξαίρεση ενός προϊόντος, όλα τα προϊόντα είχαν υψηλότερες συγκεντρώσεις (σε σχέση με το μητρικό) σε κάδμιο (από 1,3 ως 20 φορές!), μόλυβδο (από 1,6 ως 3 φορές) και σε ουράνιο (από 1,7 ως 46 φορές!) ενώ τρία προϊόντα είχαν αυξημένα επίπεδα αρσενικού (από 2 ως 3 φορές) σε σχέση με το μητρικό γάλα.

Οι τροφές που αναλύθηκαν ήταν σιμιγδάλι, ρυζάλευρο, βρώμη και συνδυασμοί αυτών με φρούτα. Τα πιο σημαντικά ευρήματα αφορούν τις τροφές που περιέχουν ρυζάλευρο ή ρύζι και στις οποίες βρέθηκαν συγκεντρώσεις αρσενικού από 17 ως 33 μg/kg, ενώ όλες οι άλλες τροφές περιείχαν αρσενικό σε επίπεδα 0,2 ως 3 μg/kg. Η κατανάλωση αυτών των τροφών αντί μητρικού γάλακτος οδηγεί σε αυξημένη ημερήσια πρόσληψη των ιχνοστοιχείων από τα νεογνά. Στην περίπτωση των απαραίτητων ιχνοστοιχείων αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί θετικό μιας και οδηγεί σε αυξημένη (σε σχέση με το θηλασμό) πρόσληψη σιδήρου (μέχρι και 141 φορές), μαγγανίου (από 26 ως 2800 φορές). Αν και ακόμα και τα απαραίτητα ιχνοστοιχεία σε μεγάλες συγκεντρώσεις μπορούν να αποκτήσουν τοξική δράση. Όσον αφορά τα τοξικά ιχνοστοιχεία τα ευρήματα είναι μάλλον ανησυχητικά: η κατανάλωση αυτών των τροφών οδηγεί σε αυξημένη (σε σχέση με το θηλασμό) πρόσληψη αρσενικού (από 1 ως μέχρι και 95 φορές), καδμίου (από 3 ως 270 φορές), μολύβδου (από 1-24 φορές) και ουρανίου (από 21 ως 394 φορές).

Ανάγκη επιφυλακής
Λόγω της αυξημένης πρόσληψης σε αρσενικό, στη Μεγάλη Βρετανία, συστήνεται στα παιδιά μέχρι 4,5 χρονών να μην καταναλώνουν παιδικές τροφές με ρύζι, ενώ στη Δανία η ίδια συμβουλή δίνεται για παιδιά μικρότερα των 10 κιλών σωματικού βάρους. Η ανεκτή εβδομαδιαία πρόσληψη σε κάδμιο είναι σήμερα 2,5 μg/kg σωματικού βάρους και η εν λόγω μελέτη δείχνει ότι ένα μωρό που καταναλώνει 3 γεύματα γάλακτος και 2 γεύματα τροφής με ρύζι προσλαμβάνει κάδμιο μέχρι και 5 μg/kg σωματικού βάρους, δηλ. διπλάσιας ποσότητας από την ανεκτή! Τα αναπτυσσόμενα νεφρά των μωρών είναι ιδιαίτερα ευπαθή στο κάδμιο μέχρι την ηλικία των 3 ετών.

Ο ρόλος των ελεγκτικών αρχών
Μερικά ερωτήματα που προκύπτουν από την εν λόγω μελέτη για την χώρα μας είναι τούτα: οι ερευνητές παρασκεύασαν τις τροφές και τα γάλατα χρησιμοποιώντας απιονισμένο (καθαρό από κάθε ιχνοστοιχείο) νερό. Στην Ελλάδα, με τους τόσους ρυπασμένους υδροφορείς, κατά την παρασκευή των παιδικών γευμάτων σε κάθε σπιτικό, το νερό επιμολύνει περαιτέρω με μέταλλα τις παιδικές τροφές. Η επιβάρυνση των παιδιών μας με τοξικά μέταλλα ξεκινά από πολύ μικρή ηλικία και σήμερα αυτό είναι πλέον γνωστό. Ποια αρχή της πολιτείας ασχολείται με την αξιολόγηση και τη διαχείριση αυτού του διατροφικού κινδύνου; Ποια μέτρα θα πάρει η πολιτεία; Ποιες κατευθυντήριες οδηγίες θα πρέπει να εκδώσει ο ΕΦΕΤ;